Trong lúc nợ nần chồng chất và dư thừa điện năng, "Ắc quy của Đông Nam Á" đang hướng tới hoạt động khai thác tiền mã hóa tiêu tốn nhiều năng lượng để tìm kiếm lợi nhuận.

Lào khao khát trở thành "Ắc quy của Đông Nam Á". Nhiều năm xây dựng hàng loạt đập thủy điện quy mô lớn đã khiến cả nước dư thừa điện, nhưng cũng mang đến gánh nặng nợ công tăng nhanh chóng.

Giờ đây, để biến lượng điện dư thừa thành lợi ích kinh tế, chính phủ bắt đầu cho phép các hoạt động khai thác tiền mã hóa tiêu tốn năng lượng khổng lồ — động thái này vừa thu hút sự chú ý quốc tế, vừa gây tranh cãi trong nước.

Trong ngành công nghiệp khai thác tài sản kỹ thuật số trị giá hàng tỷ USD, những người tham gia được thưởng các token như Bitcoin khi giải quyết các bài toán thuật toán blockchain phức tạp, một quá trình nổi tiếng vì mức tiêu thụ năng lượng cao.

Tuy nhiên, Lào đã xây dựng hàng chục dự án thủy điện trên sông Mekong và các phụ lưu, và giờ đây nguồn cung điện đã vượt quá khả năng hấp thụ của thị trường.

Số liệu thương mại của chính phủ cho thấy điện chiếm 26% tổng kim ngạch xuất khẩu của Lào năm ngoái. Quốc gia nội lục này, từ lâu nằm trong số những nước nghèo nhất Đông Nam Á, đang bán thủy điện giá rẻ cho các nước láng giềng châu Á đang khao khát năng lượng để đạt được các mục tiêu khí hậu.

Nhưng cơn sốt xây dựng thủy điện này phải trả giá đắt. Các nhà bảo vệ môi trường cảnh báo rằng các con đập làm tổn hại sức khỏe hệ sinh thái sông, gây hại cho nông nghiệp và ngư nghiệp hạ nguồn vốn phụ thuộc vào dòng nước giàu phù sa, và buộc hàng chục nghìn — thậm chí có thể hàng trăm nghìn — người phải di dời.

Các nhà phê bình cho rằng chính sách này hy sinh sinh kế địa phương và hệ sinh thái để đổi lấy lợi ích kinh tế còn đáng ngờ.

Trong khi đó, nợ của Lào tiếp tục tích lũy. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết một phần đáng kể nguồn vốn cho các con đập đến từ các khoản vay của Trung Quốc và các công ty nước ngoài, nhưng lợi tức đầu tư này rất chậm do Lào thiếu cơ sở hạ tầng truyền tải để xuất khẩu lượng điện dư thừa.

Giới chức Lào hiện đang tìm kiếm những cách thức mới để kiếm tiền từ lượng điện nhàn rỗi. Sau một cuộc họp cấp cao, tờ Vientiane Times do nhà nước quản lý đưa tin các nhà hoạch định chính sách đang nghiên cứu "các cơ hội kinh tế dài hạn", bao gồm việc "tạo ra giá trị kinh tế từ điện dư thừa... thông qua khai thác tài sản kỹ thuật số".

Trong khi các cơ quan quản lý vẫn thận trọng về rủi ro của các tài sản kỹ thuật số biến động, Lào đã bắt đầu cấp phép cho các nền tảng giao dịch tiền mã hóa và hoạt động khai thác trong nước.

Động thái này diễn ra trong bối cảnh người dân thường đang đối mặt với lạm phát cao, với đồng Kip của Lào mất giá khoảng một nửa so với đô la Mỹ trong năm năm qua.

Làm trầm trọng thêm tình hình, Mỹ gần đây đã áp thuế 40% đối với hàng xuất khẩu từ Lào, mức thuế cao thứ hai trong số các đối tác thương mại của Washington.

Tính đến ngày 12 tháng 7, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố mức thuế mới cho hàng chục nền kinh tế và gia hạn thời hạn thuế đến ngày 1 tháng 8 năm 2025.

Nhiều nhà vận động môi trường coi việc chuyển hướng sang khai thác tiền mã hóa là một biểu hiện của chính sách năng lượng có sai sót — một chính sách đã khiến Lào chất thêm nợ và không có khả năng hấp thụ lượng điện dư thừa.

"Việc cho phép sử dụng điện để khai thác tiền mã hóa rõ ràng không phải do điều kiện trong nước thúc đẩy," ông Witoon Permpongsacharoen, Giám đốc Mạng lưới Năng lượng và Sinh thái Mekong, nói. "Nó bắt nguồn từ gánh nặng nợ nần lớn của Lào và không có khả năng trả nợ."

Nghịch lý là, Lào tạo ra lượng điện dư thừa vào mùa mưa nhưng lại phải mua điện từ các nước láng giềng vào mùa khô khi sản lượng thủy điện suy giảm.

"Phần lớn nguồn cung thủy điện của Lào mang tính thời vụ; vào mùa khô, Lào mua lại điện từ Thái Lan," bà Pianporn Deetes thuộc Tổ chức International Rivers cho biết.

Bà Deetes cho biết, đối với các cộng đồng bị di dời để nhường chỗ cho các hồ chứa và đập, phần lớn các cam kết cải thiện sinh kế đã không thành hiện thực; nhiều người phải đối mặt với khó khăn hơn là thịnh vượng.

Bà nói Lào có nguy cơ "lấy đi các nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú của đất nước khỏi người dân, khiến họ trở nên tệ hơn, chứ không phải tốt hơn."

Tuy nhiên, động thái tham gia vào lĩnh vực khai thác tiền mã hóa của chính phủ đã thu hút sự chú ý rộng rãi trong khu vực đang tìm kiếm các nguồn tăng trưởng mới giữa làn gió thương mại toàn cầu thay đổi.

Lào đặt mục tiêu trở thành một nền kinh tế kỹ thuật số hoàn chỉnh vào năm 2030 và dự kiến sẽ ra khỏi danh sách "Các nước Kém phát triển nhất" của Liên Hợp Quốc vào năm tới.

Mặc dù Trung Quốc — nước láng giềng phía Bắc hùng mạnh của Lào — đã cấm khai thác và giao dịch tiền mã hóa vào năm 2021 do lo ngại về ổn định tài chính, giá điện rẻ của Lào đã biến nơi đây thành điểm đến hấp dẫn cho các thợ đào Trung Quốc, bao gồm cả các hoạt động bất hợp pháp.

Động thái mới nhất của chính phủ Lào nhằm mục đích đưa các hoạt động này vào sự giám sát chính thức và đánh thuế ngành thông qua cấp phép.

IMF nhìn thấy logic kinh tế trong việc kiếm tiền từ điện dư thừa, nhưng những thách thức vẫn còn.

Vào tháng 11 năm ngoái, IMF cảnh báo rằng Lào có "mức nợ công đáng kể, gây ra thách thức cho triển vọng trung hạn"; dưới các chính sách hiện hành, "lạm phát và tình trạng khó khăn về nợ có thể trầm trọng hơn, hàm ý lực cản đáng kể đối với tăng trưởng trong một thời gian dài hơn."