Lý thuyết Z là một học thuyết quản lý trong khoa học hành vi phương Tây, khác biệt với lý thuyết X và lý thuyết Y. Người Mỹ gốc Nhật William Ouchi đã đề xuất lý thuyết này trong tác phẩm năm 1981 "Lý thuyết Z - Cách doanh nghiệp Mỹ đối mặt thách thức từ Nhật Bản".

Ouchi đã chọn nghiên cứu một số doanh nghiệp tiêu biểu tại Nhật và Mỹ (những công ty này có chi nhánh hoặc nhà máy ở cả hai quốc gia) và phát hiện năng suất các công ty Nhật thường cao hơn Mỹ, trong khi doanh nghiệp Mỹ tại Nhật nếu áp dụng phương thức quản lý kiểu Mỹ thì hiệu quả kém. Từ hiện tượng này, Ouchi đề xuất các doanh nghiệp Mỹ nên kết hợp đặc điểm bản địa với học hỏi phương thức quản lý Nhật để hình thành phong cách quản lý riêng.

Ông gọi phương thức quản lý này là mô hình Z và khái quát thành lý thuyết mang tên "Lý thuyết Z". Tác phẩm ngay sau khi xuất bản đã nhận được sự quan tâm rộng rãi, trở thành một trong những công trình nổi tiếng nghiên cứu về quản lý đầu thập niên 80 (cùng với "In Search of Excellence", "Nghệ Thuật Quản Lý Nhật Bản" và "Văn Hóa Doanh Nghiệp", Lý thuyết Z được mệnh danh là "bộ tứ" quản lý Mỹ, trong đó Richard Pascale - đồng tác giả "Nghệ Thuật Quản Lý Nhật Bản" từng hợp tác nghiên cứu với Ouchi).

Nội dung chính của Lý thuyết Z bao gồm:

(1) Chính sách tuyển dụng dài hạn;

(2) Ra quyết định từ dưới lên, khuyến khích nhân viên tham gia quản lý;

(3) Thực hiện chế độ trách nhiệm cá nhân, quản lý sáng tạo;

(4) Nhà quản lý cần quan tâm toàn diện đến nhân viên, xây dựng mối quan hệ hài hòa;

(5) Đào tạo kiến thức và kỹ thuật toàn diện cho nhân viên;

(6) Đánh giá nhân viên dài hạn toàn diện, áp dụng chế độ thăng tiến ổn định;

(7) Công cụ đo lường chính thức và cơ chế kiểm soát không chính thức. Từ đó thiết lập mối quan hệ tin cậy trong doanh nghiệp, đạt được sự đồng nhất về mục tiêu và lợi ích giữa quản lý và nhân viên.