Trong những năm gần đây, cùng với sự phổ biến của tài sản mã hóa, việc tự quản lý (tức cá nhân độc lập kiểm soát khóa riêng tư để quản lý tài sản kỹ thuật số) đã trở thành một phương thức quan trọng để bảo vệ quyền tự chủ tài chính. Theo tin tức từ Jinse Finance, báo cáo mới nhất về tài sản kỹ thuật số của Nhà Trắng đã ủng hộ rõ ràng quyền tự quản lý tài sản kỹ thuật số của cá nhân và đề nghị Quốc hội thông qua luật pháp để xác nhận quyền này. Báo cáo đồng thời thừa nhận rằng, trong khi các công nghệ tăng cường quyền riêng tư như bộ trộn tiền mã hóa, đồng tiền riêng tư và bằng chứng không hiểu biết (zero-knowledge proof) bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dùng, chúng cũng có thể bị các hành vi bất hợp pháp lạm dụng cho các hoạt động rửa tiền. Lấy vụ án Tornado Cash làm ví dụ, các công tố liên bang cáo buộc giao thức bảo mật này đã được sử dụng để rửa tiền hàng tỷ đô la, nhưng người sáng lập của nó, Roman Storm, biện hộ rằng ông chỉ phát hành mã nguồn mở và không kiểm soát cách người dùng sử dụng giao thức.

Báo cáo này đã tạo ra cuộc thảo luận rộng rãi. Nhiều người đặt câu hỏi: vì cốt lõi của tài sản mã hóa là "ai nắm giữ khóa riêng tư thì có quyền kiểm soát", tại sao lại cần xác nhận pháp lý về quyền tự quản lý? Chúng ta hãy cùng thảo luận vấn đề này.

1. Sự Khác Biệt Cốt Lõi Giữa Kiểm Soát Khóa Riêng Tư và Xác Nhận Pháp Lý Quyền Tự Quản Lý
   Nền tảng kỹ thuật của tài sản mã hóa là blockchain và mật mã học. Khóa riêng tư, với tư cách là chứng thực duy nhất để truy cập và chuyển giao tài sản, về bản chất là quyền kiểm soát thông qua phương tiện kỹ thuật. Nắm giữ khóa riêng tư đồng nghĩa với việc có khả năng chi phối tài sản trên thực tế, nhưng sự kiểm soát này có tương đương với một quyền trong ý nghĩa pháp lý hay không cần được phân tích thêm.

Trạng Thái Thực Tế (De Facto) vs. Trạng Thái Pháp Lý. Kiểm soát khóa riêng tư là một trạng thái thực tế, có nghĩa là sự sở hữu tài sản đạt được thông qua phương tiện kỹ thuật. Ví dụ, nếu ai đó nắm giữ khóa riêng tư Bitcoin, họ có thể tự hoàn thành giao dịch mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba. Tuy nhiên, sự kiểm soát thực tế này không tự động nhận được sự công nhận của pháp luật. Trạng thái pháp lý đòi hỏi luật thành văn hoặc án lệ phải làm rõ việc quy thuộc quyền, phạm vi bảo vệ và các biện pháp khắc phục. Chẳng hạn, trong quyền sở hữu tài sản truyền thống, việc sở hữu bất động sản cần được xác nhận quyền sở hữu thông qua hệ thống đăng ký; tương tự, nếu quyền tự quản lý đối với tài sản mã hóa không được xác nhận về mặt pháp lý, thì sự kiểm soát chỉ dừng lại ở mặt kỹ thuật, thiếu sự bảo đảm thể chế.

Xác Nhận Tính Hợp Pháp. Bản thân kiểm soát khóa riêng tư mang tính trung lập: nó có thể được sử dụng cho các giao dịch hợp pháp, cũng như có thể liên quan đến các hoạt động bất hợp pháp (như rửa tiền hoặc trộm cắp tin tặc). Việc xác nhận pháp lý quyền tự quản lý nhằm mục đích phân biệt việc nắm giữ hợp pháp với hành vi bất hợp pháp, cung cấp cơ sở chính đáng cho những người nắm giữ thiện chí. Ví dụ, nếu pháp luật quy định rõ ràng về quyền tự quản lý, cá nhân khi gặp phải tình huống mất khóa riêng tư hoặc bị đánh cắp có thể dựa vào pháp luật để đòi quyền lợi; ngược lại, nếu pháp luật không xác nhận, thì quyền sở hữu tài sản có thể phải đối mặt với tranh chấp, thậm chí bị coi là bất hợp pháp một cách chung chung.

Bảo Vệ Loại Trừ. Mặc dù kiểm soát khóa riêng tư về mặt kỹ thuật có thể ngăn người khác truy cập tài sản, nhưng nó không thể giải quyết các hành vi xâm phạm phức tạp hơn. Chẳng hạn, khi một bên thứ ba có được khóa riêng tư thông qua gian lận, cưỡng ép hoặc lỗ hổng kỹ thuật, việc chỉ dựa vào biện pháp kỹ thuật sẽ khó khăn trong việc truy đòi thiệt hại. Quyền tự quản lý được xác nhận về mặt pháp lý sẽ trao quyền bảo vệ loại trừ, bao gồm quyền cấm người khác xâm phạm, truy đòi tài sản bị chuyển dịch bất hợp pháp, và yêu cầu cơ quan tư pháp hoặc hành chính can thiệp. Sự bảo vệ này tương tự như "quyền sở hữu loại trừ" trong luật tài sản và không thể thay thế bằng kiểm soát kỹ thuật.

Biện Pháp Khắc Phục Tư Pháp. Nếu kiểm soát khóa riêng tư thiếu sự hậu thuẫn của pháp luật, nó có thể gặp khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi khi xảy ra tranh chấp. Ví dụ, khi tài sản tự quản lý bị chuyển dịch bất hợp pháp, nạn nhân cần dựa vào quy trình pháp lý để truy đòi; nếu pháp luật không xác nhận quyền tự quản lý, tòa án có thể không có cơ sở pháp lý, thậm chí phủ nhận tính hợp pháp của nó. Ngược lại, xác nhận pháp lý cung cấp cơ sở cho biện pháp khắc phục tư pháp, bao gồm đóng băng tài sản của bên xâm phạm, phán quyết hoàn trả hoặc bồi thường. Đề xuất lập pháp của Quốc hội trong báo cáo Nhà Trắng chính là nhằm lấp đầy khoảng trống khắc phục này.

2. Tác Động Tiềm Ẩn Của Việc Thiếu Xác Nhận Pháp Lý Cho Quyền Tự Quản Lý
   Nếu quyền tự quản lý vẫn nằm trong vùng xám pháp lý trong thời gian dài, không chỉ quyền lợi cá nhân có thể bị tổn hại, mà còn có thể cản trở đổi mới công nghệ và phát triển thị trường.

Quyền Lợi Không Được Duy Trì Có Thể Không Nhận Được Hỗ Trợ Pháp Lý. Bản chất phi tập trung của tài sản mã hóa tạo ra sự căng thẳng với hệ thống tài chính truyền thống. Ở nhiều khu vực pháp lý, định nghĩa pháp lý về tài sản kỹ thuật số vẫn chưa rõ ràng, và việc tự quản lý có thể bị xem là hành vi "không chính thức" hoặc "không được bảo vệ". Ví dụ, ở một số quốc gia, tòa án khi xét xử các vụ án liên quan đến khóa riêng tư có thể từ chối cung cấp biện pháp khắc phục với lý do "thiếu cơ sở pháp lý". Hơn nữa, một số cơ quan quản lý liên kết việc tự quản lý với các hoạt động tài chính bất hợp pháp, dẫn đến những người nắm giữ thiện chí phải đối mặt với rủi ro tài sản bị đóng băng hoặc tịch thu. Sự vắng mặt của xác nhận pháp lý về cơ bản làm suy yếu cảm giác an toàn do kiểm soát khóa riêng tư mang lại.

Luật Pháp và Thậm Chí Cả Lập Pháp Có Thể Ảnh Hưởng Đến Việc Thực Thi Quyền Tài Sản Mã Hóa. Chính phủ, nhằm mục đích duy trì ổn định tài chính hoặc chống lại các hoạt động bất hợp pháp, có thể đưa ra các quy định hạn chế việc tự quản lý. Chẳng hạn, một số quốc gia đã đề xuất cấm các đồng tiền riêng tư hoặc yêu cầu sao lưu khóa riêng tư đến các cơ quan được chỉ định. Mặc dù các chính sách như vậy nhằm mục đích quản lý thị trường, chúng có thể xâm phạm quá mức vào quyền tài sản cá nhân. Nếu pháp luật không xác nhận rõ ràng quyền tự quản lý, cá nhân có thể không có khả năng thách thức các biện pháp quản lý như vậy. Đề xuất lập pháp của Quốc hội trong báo cáo Nhà Trắng chính là để ngăn chặn sự xâm nhập quá mức của quyền lực công vào lĩnh vực tư nhân trong khi vẫn đảm bảo các mục tiêu quản lý.

Rủi Ro Thể Chế và Niềm Tin Thị Trường. Sự không chắc chắn về pháp lý có thể kìm hãm sự tham gia của thị trường. Các nhà đầu tư tổ chức và người dùng cá nhân có thể tránh việc tự quản lý do lo ngại về quyền lợi không được bảo vệ, thay vào đó chuyển sang dựa vào các nền tảng tập trung. Tuy nhiên, điều này có thể lặp lại kịch bản sụp đổ của FTX — nơi tài sản của người dùng bị biển thủ hoặc mất mát. Việc xác nhận pháp lý quyền tự quản lý có thể tăng cường niềm tin của thị trường vào công nghệ mã hóa và thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của tài chính phi tập trung.

3. Công Nhận Quyền Tự Quản Lý Không Có Nghĩa Là Tự Do Tuyệt Đối
   Cần nhấn mạnh rằng, việc xác nhận pháp lý quyền tự quản lý không đồng nghĩa với việc trao cho cá nhân sự tự do vô hạn. Việc thực thi bất kỳ quyền nào cũng phải dựa trên tiền đề không xâm phạm đến quyền và lợi ích của người khác và lợi ích công cộng.

Cấm Lạm Dụng Quyền. Quyền tự quản lý phải chịu sự ràng buộc của các luật như chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố. Ví dụ, khi cá nhân sử dụng tài sản mã hóa cho các giao dịch bất hợp pháp, cơ quan thực thi pháp luật vẫn có thể hạn chế, đóng băng hoặc thu hồi tài sản dựa trên luật kết hợp với các biện pháp kỹ thuật liên quan. Việc xác nhận pháp lý quyền tự quản lý chính xác là cung cấp một tiêu chuẩn để phân biệt hành vi hợp pháp và bất hợp pháp, chứ không phải cung cấp nơi trú ẩn cho những kẻ vi phạm pháp luật.

Cân Bằng Lợi Ích Công Cộng. Chính phủ có quyền thực hiện các quy định hợp lý đối với việc tự quản lý để duy trì ổn định tài chính, công bằng thuế hoặc an ninh quốc gia. Các ví dụ bao gồm yêu cầu khai báo giao dịch lớn hoặc hợp tác với điều tra tư pháp. Báo cáo của Nhà Trắng cũng nhấn mạnh rằng đổi mới tài sản kỹ thuật số về bản chất phải "có trách nhiệm". Bản chất của việc xác nhận pháp lý quyền tự quản lý là tìm kiếm sự cân bằng giữa tự do cá nhân và lợi ích công cộng.

Sự Phối Hợp Giữa Công Nghệ và Pháp Luật. Tương lai của tài sản mã hóa phụ thuộc vào sự đồng tiến hóa của công nghệ và thể chế. Kiểm soát khóa riêng tư cung cấp nền tảng kỹ thuật cho phi tập trung, trong khi xác nhận pháp lý xây dựng khuôn khổ trật tự dưới sự đồng thuận xã hội. Chỉ bằng cách bổ sung cho nhau, "trao quyền công nghệ" và "bảo vệ quyền lợi" mới có thể thống nhất.

Mặc dù kiểm soát bằng khóa riêng tư của tài sản mã hóa quả thực là một biểu hiện của cuộc cách mạng công nghệ, nhưng chỉ riêng công nghệ không thể giải quyết các vấn đề phức tạp như quy thuộc quyền lợi, biện pháp khắc phục pháp lý và cân bằng lợi ích công cộng. Việc báo cáo Nhà Trắng ủng hộ quyền tự quản lý và kêu gọi xác nhận lập pháp nhận ra rằng các sự kiện kỹ thuật phải được chuyển đổi thành trạng thái pháp lý để đạt được sự bảo vệ quyền sở hữu tài sản thực sự. Trong thời đại kỹ thuật số, luật pháp không nên vắng mặt trong đổi mới công nghệ, mà nên chủ động xây dựng một khuôn khổ thể chế thích ứng — vừa bảo vệ quyền tự chủ của cá nhân đối với tài sản kỹ thuật số, vừa đảm bảo việc thực thi của nó phù hợp với lợi ích tổng thể của xã hội. Chỉ khi đó, tài sản mã hóa mới có thể phát triển từ các thử nghiệm công nghệ trở thành cơ sở hạ tầng kinh tế trưởng thành.